#117: Còn ai dùng Pros and Cons nữa không?

Giáng Sinh ngồi chọn việc mới

Image by Dall-E

Hế luuuuu!

Bạn vẫn khoẻ chứ? Cuối năm có đi chơi đâu không?

Bên này mọi người đang rục rịch đi chơi hết cả, thế nên mấy nay đến văn phòng vắng teo =))) team mình cũng đi chơi hết, còn mỗi mình ở lại trực công việc mới cay =))

Thế nên nếu bạn rảnh thì reply lại lá thư này trò chuyện cho mình đỡ cay nhé ;)

Đã lâu rồi mình không dùng Pros and Cons

Mình thấy Pros and Cons là một trong những framework đưa ra quyết định đơn giản nhất,

nhưng cũng vô dụng nhất, nếu dùng để lựa chọn giữa hai thứ.

Giả dụ: bạn đang quyết định xem nên nghỉ việc ở công ty cũ hay nhận offer của một công ty mới. Bạn lăn tăn vì bên nào cũng có điểm tốt và chưa tốt.

Bạn nghĩ rằng đây là một quyết định lớn, và đang có quá nhiều thứ rối rắm trong đầu. Thế nên bạn quyết định lấy một tờ giấy, kẻ một đường dọc, ghi Pros bên trái và Cons bên phải, rồi bắt đầu liệt kê chi tiết mỗi bên, với hi vọng mọi thứ trở nên rõ ràng, và bạn sẽ dễ dàng đưa ra quyết định hơn.

Và đó chính là lúc vấn đề đầu tiên xuất hiện: Việc ghi cụ thể Pros và Cons sẽ càng làm bạn cảm thấy lăn tăn hơn, bởi đây là phương pháp có tổng bằng 0.

Nếu như công việc mới có Pros là lương tốt hơn, công việc cũ sẽ có Cons là lương kém hơn.

Nếu như công việc mới có Cons là không được work from home, công việc cũ sẽ có Pros là làm việc linh động.

Bất cứ điểm nào chúng ta ghi vào Pros, hay Cons của bên A, cũng có thể ghi một điều ngược lại vào bên Cons, hay Pros, của bên B. Do vậy, số lượng Pros/Cons của 2 bên sẽ luôn bằng nhau.

Trong trường hợp xấu hơn, chúng ta nắm rõ Pros/Cons của một bên nhưng không biết về bên còn lại. Ở ví dụ về việc chọn công việc mới, chúng ta sẽ thường nắm rõ Cons của hiện tại hơn là Pros của tương lai. Chúng ta có thể nói Cons của hiện tại là sếp không giúp đỡ phát triển, nhưng chúng ta không thể biết rằng ở công việc sắp tới, sếp có tốt hơn hay không. Như vậy, không những không giúp đưa ra quyết định, phương pháp P/C còn làm chúng ta cảm thấy lo lắng hơn vì tương lai mờ mịt.

—

Vấn đề thứ hai của phương pháp P/C là việc cào bằng giá trị. Giả dụ công việc mới có số lượng Pros và Cons bằng nhau, việc đưa ra quyết định sẽ rất khó khăn. Ngay cả khi, số lượng Pros nhỏ hơn số lượng Cons (hoặc ngược lại), việc đưa ra quyết định cũng không dễ hơn là mấy.

Giả sử như công việc mới có Pros là lương cao hơn, nhưng Cons là bạn sẽ phải thường xuyên làm việc buổi đêm/sáng sớm. Về mặt giá trị thì hai cái này cảm giác bằng nhau, nhưng giả dụ bạn có vấn đề về sức khoẻ thì cái Cons này sẽ là một vấn đề rất nghiêm trọng, và hệ quả của nó sẽ khó có thể giải quyết được bằng một mức lương cao hơn (Pros). Trong trường hợp này, cái Cons này có sức nặng hơn cái Pros. Nhưng việc liệt kê P/C lại không tính đến chuyện này.

(Nếu bạn cần tìm một công cụ giúp bạn so sánh giữa các lựa chọn thông qua việc gán trọng số cho từng hạng mục, thì đừng bỏ qua Ruminate nhé!)

—

Cuối cùng (nhưng không phải tất cả), đó là phương pháp P/C bỏ qua yếu tố về cảm xúc, một trong những yếu tố cực kì quan trọng khi đưa ra quyết định. Việc viết ra Pros/Cons yêu cầu người viết phải lý giải được rõ ràng điều họ viết xuống. Tuy nhiên, có nhiều lúc chúng ta có một linh cảm, hoặc một sự thu hút rất mạnh mẽ về một thứ gì đó mà chúng ta không thể giải thích được. Hoặc đơn giản có những luận điểm chỉ mang tính dấu hiệu, cảm giác, thì cũng không thể liệt kê được.

Giả dụ, khi bạn phỏng vấn với sếp ở công việc mới, bạn thấy rằng áđuđu sếp này thân thiện quá, tư tưởng tiến bộ quá, sao mà hợp với mình quá. Nhưng tất cả những điều này chỉ là cảm giác của bạn ở buổi phỏng vấn, chứ nó không phản ánh mối quan hệ thực sự của bạn lúc làm việc trực tiếp với người sếp đó (kinh nghiệm 5 năm đi làm dạy mình là nói giỏi và làm hay là hai điều không trực tiếp liên quan tới nhau). Nhưng bạn vẫn muốn đưa yếu tố “cảm thấy hợp sếp mới" này vào, vì đây là một lý do rất lớn khiến bạn phải rời công ty cũ.

—

Oske, bây giờ bạn hãy thay toàn bộ từ “bạn" thành “mình" ở mấy đoạn văn kể trên.

Đúng, mình đã từng cố gắng sử dụng phương pháp P/C để đánh giá và lựa chọn xem có nên chuyển sang một công việc mới hay không, nhưng kết cục là càng làm càng thấy rối bời.

Mình rối tới cái độ mà ngày đó, mình đề cập chuyện này tới anh quản lý của mình 5 tháng trước khi mình thực sự nghỉ, cùng anh ngồi xuống phân tích từng cái Pros and Cons, để rồi đến 1 tháng trước khi nghỉ, mình vẫn không thể thực sự đưa ra quyết định, và (hình như) mình cũng làm anh quản lý của mình bận tâm hơn rất nhiều.

Để rồi, cái ngày mình đưa ra quyết định, mình còn nhớ rất rõ, thứ làm cho mình (cuối cùng cũng) hít được một hơi thật sâu và nói ra rằng mình sẽ nghỉ ở công ty hiện tại, lại chẳng phải bất kì một lý do nào mình liệt kê ở trong danh sách Pros and Cons.

Nhưng kì một cái, nó lại là một thứ vẫn luôn ở đó, từ đầu.

Chuyên Ngữ và nghiệp Product

Mình nghĩ rằng một lựa chọn chỉ đúng hoặc sai 1 vài năm sau khi nó được quyết định.

Đối với mình, việc chọn học cấp 3 Chuyên Ngữ, hay chuyện theo đuổi con đường Product Management, là hai lựa chọn đúng đắn. Nó đúng vì mình cảm thấy tự hào và hài lòng với bản thân của mình ngày hôm nay, và mình biết rằng mình được như thế này là nhờ (cả gián tiếp và trực tiếp) lựa chọn học Chuyên Ngữ và làm Product.

Nhìn lại, mình đưa ra hai lựa chọn này, không vì Chuyên Ngữ tốt hơn các trường còn lại (mà mình may mắn đỗ), cũng không vì làm Product thì xịn hơn làm nghề khác (mà hồi đó mình được nhận offer).

Chỉ bởi vì, có một cái gì đó rất thôi thúc mình hướng tới hai lựa chọn đó. Nó là cái cảm giác hơi nằng nặng trong bụng khi nghĩ tới viễn cảnh mình đang sống trong hai lựa chọn. Có một cái gì đấy hơi lo lắng, cồn cào, nhưng cũng có cái gì đó phấn chấn, tò mò đến lạ. Cái cảm giác này tồn tại mãi cho tới lúc mình bắt đầu học Chuyên Ngữ và làm Product.

—

Mọi người thường ngờ vực việc lựa chọn theo cảm tính (guts). Mình nghĩ là do “cảm tính” là một cái gì đó dễ thay đổi và do đó không đáng tin cậy.

Nhưng nếu chúng ta có thể trực quan hoá cái cảm tính đó, mô tả nó là một cảm giác “nằng nặng trong bụng, vừa lo lắng mà vừa phấn khích, và luôn luôn xảy ra mỗi khi chúng ta nhìn nhận vào một trong hai lựa chọn", thì cuối cũng nó cũng trở thành một điều rất lý tính và rõ ràng, hệt như những luận điểm chúng ta có thể liệt kê ra dưới cột Pros/Cons.

Hoá ra, có người đã đặt tên cho cảm giác này: Rational Emotion (nguồn)

Emotions may be directly controlled and utilized in a conscious, analytic fashion, enabling an individual to size up a situation, to determine that a certain "mental state" is strategically advantageous and adjust accordingly

Quay lại bài toán chọn công việc mới hay cũ, mình nghĩ rằng Rational Emotion là một công cụ cực kì hữu ích để làm cán cân nghiêng hơn về một bên một chút.

Từ sau lần chuyển việc kể trên, mình thay đổi cách tiếp cận mỗi khi lựa chọn một công việc mới.

Thay vì cố gắng research quá nhiều thông tin về một công ty mới (vì mình biết rằng cuối cùng thế nào mình cũng sẽ kết thúc với kết luận “bên nào cũng có điểm tốt và xấu”), mình lựa chọn đánh giá cảm xúc của mình (hay anh chị em hay gọi dân dã là xem công ty có “hợp vibe" không)

Ba thứ mà mình hay làm nhất:

• Nếu đó là một công ty lớn quốc tế, mình sẽ đọc bàn luận của mọi người trên Reddit hoặc Blind (trên này vui lắm toàn gossip :v)

• Nếu đó là một công ty local, hoặc quốc tế nhưng nhỏ, mình sẽ tìm cách kết nối và trò chuyện với những người ở cùng department qua LinkedIn. Mình không đặt nặng sẽ hỏi họ cái gì, mà sẽ để ý kĩ xem cảm xúc của họ lúc trả lời như thế nào. Mình nhận ra thường những người (rất) quý hoặc ghét công ty, họ sẽ thường lặp lại một số ý trong câu trả lời. Mình cũng thường tránh hỏi những câu kiểu “Anh/chị thích/ghét gì ở công ty hiện tại" vì nó nghiễm nhiên mặc định là họ có một cảm xúc tích cực hoặc tiêu cực với công ty, và họ có thể nói những thứ họ có cảm thấy nhưng không phải cảm thấy mạnh mẽ nhất.

• Mình luôn “xin thêm" thời gian ở cuối để hỏi và lắng nghe người phỏng vấn ở công ty sắp tới. Đây là thời gian mình thấy quý nhất, vì nó là lúc người phỏng vấn của mình đang ở trong đúng “natural habitat" của họ, và vì thế khả năng cao mình sẽ gợi được nhiều cảm xúc mà có thể chính mình sẽ trải qua khi ở trong cùng môi trường. Chính ra, công ty có nhiều vòng phỏng vấn thì đúng là sợ thật, nhưng như thế đồng nghĩa với việc bạn có nhiều cơ hội hơn để xác nhận cảm xúc của bản thân đối với vibe của công ty này.

“Vibe" của một công ty giúp mình giải quyết vấn đề thứ 3 của P/C (bỏ qua cảm xúc), và thường là thứ mặc dù không được viết ra nhưng ảnh hưởng lớn nhất tới quyết định cuối cùng của mình.

Nếu bạn cũng đang lăn tăn về quyết định đổi việc, có thể thử áp dụng Rational Emotion xem sao. Hãy thử nhìn lại những quyết định trong quá khứ (mà với đánh giá ở hiện tại bạn thấy là đúng đắn), và sử dụng cảm xúc lúc đó làm thước đo cho quyết định hiện tại.

Nó sẽ giúp bạn dễ thở hơn rất, rất nhiều đó ;)

---

Cảm ơn bạn đã dành thời gian đọc thư! Đừng ngại chia sẻ lá thư này tới bạn bè nếu bạn thấy nó hữu ích!

Như thường lệ, nếu có điều gì newsletter này làm bạn suy nghĩ, hoặc mình có thể làm tốt hơn, hãy reply và chia sẻ với mình, mình sẽ rất rất vui đó
(＊๑˘◡˘)

Chúc bạn một Giáng Sinh vui vẻ và tuần cuối cùng của năm 2023 thật năng suất! 🎄🎁🎅🏻🦌☃️❄️

Thân,
Tuấn Mon